ارتودنسی

رتودُنسی (به انگلیسی: Orthodontics) یکی از رشته‌های تخصصی دندان‌پزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژهٔ لاتین «ارتو» به معنای «راست» و «درست»، و «ادوس» یا مشتق آن «دنس» به معنای «دندان». ارتودنسی یکی از مهمترین رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی‌شده در دندانپزشکی می‌باشد.کار ارتودنسی بیشتر تصحیح مال اکلوژن یا جفت‌شدن نامناسب دندان‌هاست. این امر می‌تواند ناشی از موقعیت نادرست دندان‌ها یا دو فک نسبت به هم باشد، یا ممکن است درجاتی از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمان‌های ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندان‌ها یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمان‌های ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبهٔ دیگر می‌توان درمان‌های ارتودنسی را به درمان با دستگاه‌های ثابت و متحرک تقسیم کرد. دستگاه‌های ثابت دستگاه‌هایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آن‌ها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل‌دهندهٔ آن‌ها براکت و سیم می‌باشد. براکت‌ها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده می‌شوند. در بین مردم از اصطلاح سیم‌کشی یا سیم‌بستن دندان هم برای اشاره به این عمل استفاده می‌شود. دستگاه‌های متحرک انواعی هستند که بیمار می‌تواند در طول درمان آن‌ها را از دهانش خارج کند، البته گاهی این خارج نمودن ممکن است بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمان‌های کوتاهی مانند زمان غذاخوردن یا مسواک‌زدن باشد. این نوع دستگاه‌ها در بین مردم به «پلاک» مشهورند.

زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، به‌عنوان مثال فک بالای آن‌ها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایین‌شان عقب‌تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سال‌های قبل از بلوغ است چون می‌توان از رشد کودکان و نوجوانان برای درمان این ناهنجاری‌ها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن ۹سالگی برای دختر خانم‌ها و حوالی سن ۱۱سالگی برای پسرها توصیه می‌شود. در مورد مشکلاتی که صرفاً مربوط به دندان‌ها می‌شود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان حوالی ۱۲سالگی است. بر اساس توصیه انجمن دندانپزشکان آمریکا (ADA) بهترین سن ویزیت جهت دندانپزشک عمومی مقارن با رویش دندانهای شیری یعنی حدود ۷ سال اول تولد می‌باشد.

اگر ناهنجاری‌ها مربوط به استخوان فک باشد و تا قبل از بلوغ تشخیص داده نشود، بیمار ممکن است نیاز به جراحی فک پیدا کند. بنابراین تشخیص به موقع (محدوده سنی 6 تا 10 سالگی) می‌تواند باعث جلوگیری از جراحی فک و صورت، و تأمین زیبایی در سن بالاتر می‌شود. با این حال برای ارتودنسی محدودیت زمانی معمولاً وجود ندارد و تا زمانی که دندان در دهان سالم است می‌توان این درمان را انجام داد؛ ولی هرچه سن کمتر باشد بهتر است

ارتودنسی در بسیاری از کشورهای دنیا با تفاوتهایی آموزش داده می‌شود. در ایران یک دندانپزشک پس از ۶ سال تحصیل دندانپزشکی و اخذ مدرک دکترای عمومی دندانپزشکی می‌تواند در آزمون پذیرش دستیار (رزیدنت) تخصصی دندانپزشکی شرکت کند و در صورت قبولی وارد این دورهٔ تخصصی شود. طول دورهٔ رسمی تخصص ارتودنسی در ایران ۳ سال است.

ارتودنسی در واقع یکی از شاخه‌های تخصصی دندانپزشکی است که برای زیباتر شدن صورت و دندان‌ها و بهبود عملکرد آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. کجی دندان‌ها، اوربایت و آندربایت(جلوتر بودن بیش از اندازه دندان‌های بالا یا پایین)، کراس بایت، شلوغی دندان‌ها و اختلال‌های مربوط به فک از مشکلاتی است که توسط متخصصان ارتودنسی درمان می‌شود. با اینکه دندانپزشکان عمومی هم می‌توانند ارتودنسی انجام دهند، اما دانش و تجربه کافی در این زمینه ندارند.

مهم‌ترین اجزای ارتودنسی

• براکت‌ها :

براکت‌ها در واقع عامل ارتباطی بین سیم ارتودنسی و سیستم دندانی بیمار هستند. این وسایل از جنس فلز و یا مواد سرامیکی همرنگ دندان بوده و بر روی تک تک دندان‌هایی که ارتودنتیست می‌خواهد آن‌ها را حرکت دهد. توسط ماده چسبنده ظریفی نصب می‌شوند.

• بندهای فلزی :

حلقه‌های فلزی که در اکثر مواقع دور دندان آسیای بزرگ قرار می‌گیرد و ارتودنتیست سیم را در داخل کانال ویژه‌ای که روی این حلقه نصب است قرار می‌دهد. این حلقه فلزی توسط یک ماده خاص به دندان چسبیده و محکم می‌شود.

• سیم ارتودنسی

سیم هایی که در دوران درمان ارتودنسی مورد استفاده قرار می گیرند، در داخل شیار کوچکی درون براکت ها متصل و با حلقه های لاستیکی کوچک یا سیمهای فلزی نازک در جای خود محکم می شوند. البته در ارتودنسی دیمون نیازی به این حلقه های لاستیکی وجود ندارد. سیم های مراحل اولیه فشاری را به دندان ها وارد می کنند تا آنها را به جایگاه صحیح هدایت کنند. سیم هایی که در طول مراحل اولیه درمان به منظور اصلاح به هم ریختگی و چرخش دندان ها استفاده می شوند، نازک و قابل انعطاف و از جنس نیکل تیتانیوم هستند. معمولا در این مرحله از درمان است که شاهد بیشترین و بزرگترین تغییرات هستیم. در بیشتر معاینات در طول درمان، سیم ها عوض می شوند. همچنان که درمان ارتودنسی ادامه می یابد، متوجه می شوید که سیم های استفاده شده ضخیم تر و محکمتر می شوند.

• قلاب‌های الاستیکی و بندهای لاستیکی

• لیگاچر